Το σμαράγδι είναι η πράσινη ποικιλία του ορυκτού είδους Βήρυλλος, που περιλαμβάνει και την ακουαμαρίνα, τον μοργκανίτη, το ηλιόδωρο, καθώς και άλλες ποικιλίες σε διάφορα χρώματα. Πολύ λίγα ήταν γνωστά για τις χημικές και φυσικές ιδιότητες του σμαραγδιού μέχρι περίπου τα τέλη του 18ου αιώνα, όταν ο Nicolas Louis Vauquelin δημοσίευσε την πρώτη χημική ανάλυση του λίθου. Αυτό επέτρεψε το σμαράγδι να ταξινομηθεί ως βήρυλλο.
Τα διάσημα Αιγυπτιακά ορυχεία σμαραγδιού, γνωστά και ως ορυχεία της Κλεοπάτρας, ήταν η πρώτη πηγή σμαραγδιών στον κόσμο, μέχρι την ανακάλυψη σημαντικών πηγών στην νότια Αμερική τον 16ο αιώνα. Ειδικοί εκτιμούν πως τα ορυχεία του Sikait και Zabara λειτουργούσαν από το 3500 πΧ, ενώ άλλες εκτιμήσεις τοποθετούν την έναρξη λειτουργίας τους στον 20ο αιώνα πΧ. Την εποχή του Μεγάλου Αλεξάνδρου, διαπιστώθηκε ότι τα Αιγυπτιακά ορυχεία δουλεύονταν από Έλληνες
Μία από τις πέτρες συνώνυμες με την Κλεοπάτρα είναι το σμαράγδι. Η θρυλική βασίλισσα είχε αντιληφθεί πολύ πριν από οποιονδήποτε άλλον ότι για να προκαλέσει φόβο και σεβασμό, έπρεπε να φαίνεται εντυπωσιακή, σχεδόν θεϊκή ηγεμών. Και το έκανε αυτό με το να κατέχει πολλούς σημαντικούς πολύτιμους λίθους και να τους επιδεικνύει με κάθε ευκαιρία.
Για τους αρχαίους Αιγυπτίους το πράσινο χρώμα συνδεόταν με την γονιμότητα, την αναγέννηση της γης κατά την ετήσια υπερχείλιση των υδάτων του Νείλου ποταμού, ενώ οι Φαραώ θαβόταν μαζί με σμαράγδια ως σύμβολο της αιώνιας ζωής.
Οι αρχαίοι Έλληνες ήταν γνωστό ότι αγαπούσαν τους πολύτιμους λίθους. Το περίφημο δαχτυλίδι του Πολυκράτη πιστεύεται ότι περιείχε ένα σμαράγδι. Ο Έλληνας ιστορικός Ηρόδοτος αναφέρει μια σμαραγδένια στήλη στο ναό του Ηρακλή στην Τύρο, και ο Πλάτωνας περιλαμβάνει το σμαράγδι μεταξύ άλλων γνωστών πολύτιμων λίθων της περιόδου. Σύμφωνα με τον Albertus Magnus, έναν διάσημο ιερέα και λόγιο του Μεσαίωνα, ο Μέγας Αλέξανδρος είχε ενσωματώσει ένα σμαράγδι στη ζώνη του το οποίο θεωρούσε μαγικό.
Οι Ρωμαίοι ήταν γνωστοί για την αγάπη τους για τους πολύτιμους λίθους, ιδιαίτερα τα σμαράγδια και τα μαργαριτάρια. Ενώ ο χρυσός εξορυσσόταν σε διάφορες ρωμαϊκές επαρχίες, σμαράγδια, αμέθυστοι και μαργαριτάρια εισάγονταν από την Ανατολή. Εκτός από την ομορφιά τους και την αξία τους, τα σμαράγδια χρησιμοποιούταν και για τις θεραπευτικές τους ιδιότητες. Σύμφωνα με τον Πλίνιο τον Πρεσβύτερο, οι Ρωμαίοι χρυσοχόοι συχνά καταπράυναν τα κουρασμένα μάτια τους κοιτάζοντας μέσα από σμαράγδια ενώ εργάζονταν.
Αρχαία χειρόγραφα δείχνουν ότι οι Ινδοί λάτρευαν το σμαράγδι σχεδόν όσο και οι Αιγύπτιοι. Η ινδική αριστοκρατία κρατούσε τα καλύτερα και αντάλλασσε τα υπόλοιπα με διάφορους πολύτιμους λίθους απ όλα τα μέρη της γης. Η ποιότητα ήταν πρωταρχικής σημασίας. Πίστευαν πως μόνο τα καλύτερα πετράδια και ο πιο καθαρός χρυσός θα δημιουργούσαν τις καταλληλότερες συνθήκες και την μέγιστη δύναμη για να τιμήσουν τους θεούς και να χρησιμεύσουν ως φυλαχτά που θα κρατήσουν το κακό μακριά.
Οι γεμολόγοι ήταν πολύτιμα μέλη των περισσότερων βασιλικών αυλών στην Ινδία. Ο αυτοκράτορας των Mughal Aurangzeb (1658–1707) είχε τρεις στην ακολουθία του: έναν για να φροντίζει τους πολύτιμους λίθους, έναν δεύτερο για να εκτιμά την αξία τους και τον τρίτο για να τους βαθμολογεί και να αναγνωρίζει τις απομιμήσεις. Οι Μουγκάλ της Ινδίας αγαπούσαν τόσο πολύ τα σμαράγδια που τα χάρασσαν με ιερά κείμενα και τα φορούσαν ως φυλαχτά. Αυτό οδήγησε στην άνθηση της βιομηχανίας κοπής της Jaipur.
Η Αίγυπτος ήταν η κύρια πηγή σμαραγδιών μέχρι που ανακαλύφθηκαν σε μεγαλύτερη αφθονία και καλύτερη ποιότητα τη δεκαετία του 1520 στον Νέο Κόσμο στη σημερινή Κολομβία.
Τα σμαράγδια εκτιμούνταν πολύ από τους πολιτισμούς των Αζτέκων, των Ολμέκων, των Μάγια και των Ίνκας της Μέσης και Νότιας Αμερικής. Εξορυσσόταν από τα βάθη του χρόνου, σε περιοχές της σημερινής Κολομβίας
Στα μέσα του 15ου αιώνα, με την ανακάλυψη του Νέου Κόσμου από τον Κολόμβο, ένας μεγάλος αριθμός Ευρωπαίων ταξίδεψαν στην Νότια Αμερική και μαγεύτηκαν από το πράσινο στολίδι που φορούσαν οι ιθαγενείς. Δεν άργησαν να λεηλατήσουν τις περιοχές και να στείλουν τα πολύτιμα σμαράγδια στην Ευρώπη όπου αμέσως έγιναν status symbol στην υψηλή κοινωνία της Ευρώπης.
Η μεγαλύτερη συλλογή σμαραγδιών λέγεται πως βρίσκεται στα κοσμήματα του στέμματος του Ιράν με κομμάτια τοποθετημένα στην βασιλική ζώνη (περίπου 175 ct σμαραγδια), το στέμμα Pahlabi, διάφορα περιδέραια, το Αυτοκρατορικό ξίφος (περίπου 110 ct σμαραγδια), ακόμη και στον ίδιο τον θρόνο Nader ο οποίος είναι ντυμένος με σμαράγδια περίπου 1500 καρατίων.
Ο σχηματισμός του σμαραγδιού απαιτεί έναν συνδυασμό εξαιρετικά ασυνήθιστων γεωλογικών συνθηκών και την παρουσία σπάνιων χημικών στοιχείων που βρίσκονται σε διαφορετικά βάθη και σε διαφορετικά πετρώματα της γης.
Τα περισσότερα σμαράγδια στην αγορά έχουν ποικίλα χαρακτηριστικά καθαρότητας. Σχεδόν όλα τα σμαράγδια περιέχουν λίγα έως πολλά έγκλειστα που συχνά είναι ορατά και με γυμνό οφθαλμό. Η τυπική αυτή εμφάνιση του σμαραγδιού αναφέρεται ως «jardin» στην αγορά, (γαλλικά για τον κήπο).
Η Κολομβία, η Ζάμπια, η Βραζιλία και η Ζιμπάμπουε μας δίνουν την πλειοψηφία των σμαραγδιών στην διεθνή αγορά. Επιπλέον πηγές είναι το Πακιστάν, το Αφγανιστάν, η Μαδαγασκάρη και η Αιθιοπία, μεταξύ άλλων. Σε πολλές απο αυτές τις χώρες, πολιτικά / κοινωνικά προβλήματα συνδυασμένα με φυσικά εμπόδια (απομακρυσμένες τοποθεσίες, απαγορευτικές καιρικές συνθήκες, κλπ) καθιστούν την εισροή σμαραγδιών στην αγορά πολύ δύσκολη.
Το ναυάγιο του Nuestra Señora de Atocha μπήκε στα ρεκόρ Guiness ως το πολυτιμότερο ναυάγιο που ανακτήθηκε, καθώς μετέφερε περίπου 40 τόνους χρυσού και ασημιού και 32 κιλά σμαράγδια.
Εύα Κουντουράκη GG, AJP, JBM
Εκπαιδεύτρια Γεμολογίας, Σύμβουλος Κοσμημάτων
