Μπορεί να μην έχει τη διαφάνεια και τη λάμψη των διαφανών πολύτιμων λίθων, αλλά το τυρκουάζ δεν έχει τίποτα να ζηλέψει από οποιονδήποτε άλλο πολύτιμο λίθο. Το πλούσιο χρώμα του, η μακρόχρονη ιστορία του, η σχέση του με τους ανθρώπους σε όλο τον κόσμο και η απαλή του αίσθηση όταν αγγίζεται ή φοριέται στο δέρμα, κάνουν τους ανθρώπους να το επιθυμούν.
Το όνομα τουρκουάζ, που μεταφράζεται ως “τουρκική πέτρα”, προέρχεται από το γεγονός ότι ο πολύτιμος λίθος μεταφέρθηκε στην Ευρώπη από Λεβαντίνους εμπόρους, μέσω της Ανατολίας, φτάνοντας στην περιοχή της Μεσογείου περνώντας από τις περιοχές της Τουρκίας. Το ίδιο όνομα χρησιμοποιείται για να περιγράψει το εύκολα αναγνωρίσιμο μπλε-πράσινο χαρακτηριστικό χρώμα του.
Η παλαιότερη αναφορά στο τυρκουάζ προέρχεται από την αρχαία Αίγυπτο, όπου έχουν βρεθεί ταφικές μάσκες, ταφικά αντικείμενα και άλλα στολίδια σκαλισμένα από αυτό το πολύτιμο λίθο που χρονολογούνται από το 3000 π.Χ., για παράδειγμα, συναντάμε τυρκουάζ στα ένθετα της σημαντικής χρυσής μάσκας θανάτου του Τουταγχαμών. Η μεγάλη θεά Χάθορ της αρχαίας Αιγύπτου ονομαζόταν επίσης “Αφέντρα του τυρκουάζ” και ήταν η προστάτιδα των ανθρακωρύχων του τυρκουάζ, η προστάτιδα των ορυχείων και κατά συνέπεια ολόκληρης της χερσονήσου του Σινά. Στην αρχαία Περσία, το τυρκουάζ χρησιμοποιούνταν ως προστατευτικό φυλαχτό, μια πεποίθηση που μεταδόθηκε στο πέρασμα των χρόνων, έτσι ώστε το τυρκουάζ χρησιμοποιείται ακόμη και σήμερα ως προστασία από το κακό μάτι σε πολλές αγορές του κόσμου. Ο Πέρσης μελετητής του 13ου αιώνα Al-Qazwini έχει γράψει: “Τα χέρια που φορούν ένα τυρκουάζ και σφραγίζουν με αυτό δεν θα δουν ποτέ φτώχεια”. Το όνομα που χρησιμοποιούσαν οι αρχαίοι Πέρσες για το τυρκουάζ ήταν “pirouzeh” που σημαίνει νίκη.
Το τυρκουάζ ήταν επίσης ένα ιδιαίτερα αγαπητό υλικό από τους πολιτισμούς των Μιξτέκων και των Αζτέκων και συχνά χρησιμοποιούνταν από τους καλλιτέχνες ως υλικό ψηφιδωτού για να καλύψουν αγάλματα και μάσκες αφιερωμένες στους θεούς. Ένα διάσημο τεχνούργημα, που χρονολογείται από την τέχνη των Αζτέκων, είναι ένα ανθρώπινο κρανίο που είναι διακοσμημένο με τυρκουάζ και πιστεύεται ότι αναπαριστά τον θεό Tezcatlipoca, έναν από τους θεούς-δημιουργούς και ίσως την πιο σημαντική θεότητα στο πάνθεον των Αζτέκων.
Μόνο ακούγοντας τη λέξη τυρκουάζ έρχεται στο μυαλό μας ένα ζωηρό γαλάζιο χρώμα, αλλά οι πραγματικές αποχρώσεις του πολύτιμου λίθου μπορεί να ποικίλουν από ένα μπλε έως ένα πράσινο-μπλε μέχρι ένα ζωηρό κιτρινωπό πράσινο. Παρόλο που το μπλε χρώμα μπορεί να έχει μεγάλη αξία, η διεθνής αγορά δίνει μεγάλη αξία και στις άλλες αποχρώσεις. Στην πραγματικότητα, το πράσινο τυρκουάζ με λεπτή υφή και ομοιόμορφο χρώμα μπορεί να πιάσει αρκετά υψηλές τιμές. Η διαφορά στις πιθανές αποχρώσεις εξαρτάται από την παρουσία, την ποσότητα και τη χημική κατάσταση των χρωμοφόρων χημικών στοιχείων, όπως ο χαλκός και ο σίδηρος. Επίσης, εξαιτίας του γεγονότος ότι το τυρκουάζ που χρησιμοποιείται για κοσμήματα είναι ένα κρυπτοκρυσταλλικό υλικό και όχι ένας μονοκρυσταλλικός πολύτιμος λίθος, τείνει να απορροφά ρύπους από το περιβάλλον, οι οποίοι μπορεί να προκαλέσουν αλλαγές στο χρώμα του. Ο σίδηρος που περιέχει φυσικά το τυρκουάζ μπορεί να οξειδωθεί με το πέρασμα του χρόνου για διάφορους λόγους, με αποτέλεσμα το τυρκουάζ να αποκτά μια πιο πράσινη απόχρωση. Οι άνθρωποι συχνά παρερμηνεύουν αυτή τη φυσική ιδιότητα του τυρκουάζ και την παρερμηνεύουν σαν να υπάρχει “κάτι λάθος” με το πολύτιμο λίθο τους.
Το τυρκουάζ που είναι γενικά αποδεκτό ως υψηλής ποιότητας είναι αυτό με τη λεπτή υφή που παρουσιάζει ομοιόμορφα κατανεμημένο, μεσαίου τόνου, έντονο μπλε χρώμα, χωρίς εμφανείς χρωματικές κηλίδες ή κομμάτια απο πέτρωμα (matrix). Αυτό το είδος τυρκουάζ πωλείται συχνά ως “περσικό”, αν και μπορεί να μην προέρχεται από το Ιράν, επειδή παραδοσιακά οι υψηλότερες ποιότητες τυρκουάζ βρέθηκαν στα περσικά ορυχεία. Άλλοι όροι της αγοράς που χρησιμοποιούνται για να υποδείξουν διαφορετικές ποικιλίες -και όχι απαραίτητα πηγές- περιλαμβάνουν το “Μεξικάνικο” ή το “Αμερικάνικο” που χρησιμοποιείται για να περιγράψει το υλικό με τους πιο ανοιχτούς τόνους, ενώ ο όρος “Αιγυπτιακό” χρησιμοποιείται συνήθως για τις πρασινωπές αποχρώσεις.
Εκτός από το χρώμα, το τυρκουάζ ταξινομείται επίσης με βάση την υφή του και την παρουσία ή απουσία και τον τύπο matrix. Όπως αναφέρθηκε προηγουμένως, το να είναι ένα συσσωμάτωμα σημαίνει ότι το υλικό αποτελείται από πολλούς σφιχτά ομαδοποιημένους μικροσκοπικούς κρυστάλλους. Όσο μικρότεροι είναι αυτοί οι κρύσταλλοι και όσο πιο σφιχτά είναι συνδεδεμένοι μεταξύ τους, τόσο πιο λεπτή είναι η υφή του τυρκουάζ. Αυτό σημαίνει ότι όχι μόνο το υλικό θα είναι πιο σκληρό και πιο ανθεκτικό στα χτυπήματα, αλλά θα αντέχει σε υψηλότερο γυάλισμα και θα είναι λιγότερο πορώδες, οπότε ο αποχρωματισμός θα είναι πιο δύσκολο να συμβεί. Στην πραγματικότητα, το μη επεξεργασμένο τυρκουάζ με λεπτή υφή έχει λεία επιφάνεια και κομψή κηρώδη λάμψη.
Μερικές φορές, το τυρκουάζ μπορεί να είναι διασκορπισμένο μέσα στο πέτρωμα που το φιλοξενεί με τέτοιο τρόπο ώστε η αποκοπή όλου του πετρώματος να οδηγήσει σε πολύ μικρά δείγματα. Σε αυτές τις περιπτώσεις, οι τεχνίτες κοπής διαμορφώνουν το τυρκουάζ έτσι ώστε τμήματα του πετρώματος να περιλαμβάνονται στο τελικό κόσμημα. Το matrix, ή αλλιώς, αυτά τα τμήματα του μητρικού πετρώματος που υπάρχουν στο γυαλισμένο πετράδι, μπορεί να επηρεάσουν την αξία του τυρκουάζ. Το matrix που μπορεί να βρούμε στο φυσικό τυρκουάζ μπορεί να κυμαίνεται από ανοιχτό καφέ έως σχεδόν μαύρο, ανάλογα με το είδος του πετρώματος όπου σχηματίστηκε ο πολύτιμος λίθος. Σε γενικές γραμμές, η αγορά προτιμά το τυρκουάζ χωρίς matrix. Ωστόσο, αν είναι ομοιόμορφα κατανεμημένο σε όλο το πετράδι και υπάρχει μια ωραία ισορροπία μεταξύ του τυρκουάζ και εκείνου, το υλικό μπορεί να είναι ακόμα επιθυμητό, καθώς τα λεπτά σκοτεινά μοτίβα που μοιάζουν με ιστό δημιουργούν μια ελκυστική αντίθεση με το έντονα χρωματισμένο πετράδι.
Δεδομένου ότι το τυρκουάζ τείνει να απορροφά ξένους ρύπους που θα αλλοιώσουν τελικά την εμφάνισή του, σκουραίνοντας ή αποχρωματίζοντάς το, οι άνθρωποι στην αγορά προσπαθούν να το προστατεύσουν εφαρμόζοντας άχρωμες ουσίες πάνω του -απλά κεριά ή έλαια, ή πιο εξελιγμένα πολυμερή- , έτσι ώστε η επιφάνειά του να “σφραγιστεί”. Η ίδια επεξεργασία θα πρόσθετε επίσης τη λάμψη του πολύτιμου λίθου και θα τον έκανε κάπως πιο ανθεκτικό, καθώς η προστατευτική ουσία θα γέμιζε τα μικροσκοπικά κενά μεταξύ των μικροσκοπικών κρυστάλλων του υλικού. Αυτό το εμποτισμένο με πολυμερή τιρκουάζ είναι γνωστό στην αγορά ως “σταθεροποιημένο τιρκουάζ”.
Μια άλλη παρανόηση όσον αφορά το τυρκουάζ είναι ένας παραπλανητικός όρος που χρησιμοποιείται συνήθως στην αγορά, το λεγόμενο “ανακατασκευασμένο” τυρκουάζ. Τις περισσότερες φορές, το υλικό που πωλείται ως ανακατασκευασμένο ή ανασυσταθέν τυρκουάζ δεν περιέχει καθόλου τυρκουάζ- πρόκειται απλώς για ένα μείγμα υλικών σε σκόνη με μπλε χρωστική ουσία, συνδεδεμένων μεταξύ τους με ρητίνη ή πλαστικό.
Αν και οι άνθρωποι μπορεί να πιστεύουν λανθασμένα ότι το τυρκουάζ είναι ένα “ημιπολύτιμο” υλικό και ότι δεν έχει μεγάλη αξία, η αλήθεια είναι πολύ διαφορετική. Το υψηλής ποιότητας φυσικό τυρκουάζ είναι σπάνιο και η προσφορά του είναι πολύ περιορισμένη, γεγονός που οδηγεί σε υψηλή αξία και συνεπώς σε υψηλές τιμές. Η περιοχή Nishapur του Ιράν εξακολουθεί να παράγει μερικά από τα καλύτερα τυρκουάζ στον κόσμο. Οι νοτιοδυτικές ΗΠΑ, και συγκεκριμένα το ορυχείο “Sleeping Beauty” στην Αριζόνα, είναι ίσως ο κορυφαίος παραγωγός τυρκουάζ από άποψη ποσότητας, ενώ το κορυφαίο χρωματικό υλικό προέρχεται κυρίως από τα ορυχεία στην επαρχία Hubei της Κίνας.
Το τυρκουάζ είναι ένας πολύτιμος λίθος που με το ζωηρό του χρώμα μας κάνει να αισθανόμαστε ευτυχισμένοι. Σε αυτό, οι άνθρωποι πάντα έβλεπαν την απεραντοσύνη του φωτεινού ουρανού σε συνδυασμό με το χρώμα της θάλασσας, καθώς λάμπει με πράσινες και μπλε λάμψεις κάτω από τον ήλιο. Όταν ο Υδροχόος προκάλεσε τον μεγάλο κατακλυσμό της γης για να τιμωρήσει την ανθρωπότητα για την κακή της συμπεριφορά, ο Δευκαλίων και η σύζυγός του Πύρρα επέζησαν και τους είπαν ότι θα έπρεπε να ξανακατοικήσουν τη Γη. Αφού ρώτησαν το μαντείο των Δελφών για το πώς να ολοκληρώσουν αυτό το έργο, τους είπαν ότι ο μόνος τρόπος για να το κάνουν ήταν να περπατήσουν στη γη και να πετάξουν τα κόκαλα της μητέρας τους πίσω τους. Ο τρόπος με τον οποίο το ερμήνευσαν αυτό ήταν ότι θα έπρεπε να ρίχνουν πέτρες κατά μήκος του μονοπατιού τους, καθώς οι πέτρες είναι τα οστά της μητέρας Γης. Αυτές οι πέτρες είχαν μουλιάσει στην πλημμύρα και είχαν μετατραπεί σε τυρκουάζ. Καθώς πέταξαν τις τιρκουάζ πέτρες στους ώμους τους, δημιουργήθηκαν οι νέες γυναίκες και οι νέοι άνδρες αυτής της Γης.
Αυτό το άρθρο δημοσιεύθηκε για πρώτη φορά στο περιοδικό Jewellery Historian Magazine – τεύχος 12
